PALAİA KNİDOS
Burgaz Ören Yeri Datça Merkezine 2 km mesafededir, arabayla gidebildiğiniz gibi yürüyerek te gidebilirsiniz. Sevgi Yolundan başlayarak kıyıyı takip ettiğinizde Burgaz Ören yeri ile ilgili buluntulara rastlarsınız. Kazı alanının etrafı tellerle çevrilidir. Kıyı boyunca Liman kalıntıları, depolama yerleri gibi kalıntılar karşınıza çıkar. İlk yıllarda telle çevrili küçük bir alanı kaplayan çalışmalar bugün sualtı çalışmaları da olmak üzere daha geniş bir alanda devam etmekte.
1993 yılından bu yana Burgaz ören yerindeki arkeolojik kazı çalışmaları Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün izni ile Orta Doğu
Teknik Üniversitesi, Tarihsel Çevre Değerlerini Araştırma Merkezi (TAÇDAM) ve T.C. Kültür Bakanlığı adına Prof.Dr. Numan Tuna başkanlığında gerçekleştirilmektdir.
Ören yeri bilgilendirme tabelasında da yazıldığı gibi Knidos’un ilk olarak Burgaz’da kurulduğu daha sonra M.Ö 4. yy da Tekir’e taşınmış olduğu sanılıyor,Bu hipotez 1950 li yıllarda buraları gezen E. George Bean ve J.M.Cook tarafından ortaya atılmış . Zaman zaman buna ters görüşlere rastlıyoruz, bu açıdan Burgaz ören yerindeki kazılar büyük önem taşıyor. Kazılarla ilgili ayrıntılı çalışmalar Ortadoğu Teknik Üniversitesinin ” Burgaz Eski Knidos Aekeolojik Araştırma Projesi ” başlıklı web sayfasında ayrıntılı olarak yıl, yıl veriliyor, çoğu teknik bilgi içeriyor. Ben bu sayfamda edindiğim bilgileri, gözlemlerimi kendi çektiğim fotoğraflarla özet olarak veriyorum.
Maalesef bu kazılarla ortaya çıkarılan mimari buluntuların doğal şartlardan etkilenişini de zaman zaman buraya yaptığım gezilerde gördüm. Biz bu yerleri neden kazıyoruz diye bir soru aklıma geliyor, tarihe ışık tutmak mı, eski insanlardan günümüze gelen eserleri gelecek kuşaklara aktarmak mı, müzeleri buluntularla zenginleştirmek mi, daha bir çok soru aklımıza gelebilir. Maalesef Datçamızda Burgaz Ören Yeri de dahil olmak üzere tarihi yerlere gerekli önemin verildiğini sanmıyorum ve zaman zaman bu konulara dikkat çekmeye çalışıyorum. Bu kazıların Datça’ya getirisi nedir, bu zenginliklerin Datça’da olduğu düşünülürse.
Datça yarımadasındaki yaşam bulguları M.Ö 9.yy la kadar gider. Karia sınırları içinde bulunan Datça Yarımadası’na Ege Adalarından gelen Dorlar Datça merkeze 2 km uzaklıktaki Burgaz – Dalacak mevkiinde İlk Knidos’u kurarlar. Sayfamın başında da belirttiğim gibi şehrin M.Ö 4.yy ortalarında Datça Yarımadasının ucundaki , bugünkü kalıntıların bulunduğu Tekir burnuna taşındığı düşünülüyor. Bu taşınmada Deniz ticaretindeki gelişmeler etkilidir, Knidos Akdeniz ve Ege ticaret yolları üzerinde önemli bir kent olmuştur. Knidos zeytinyağı, şarap, metal ihraç eden bir kentti. Knidos mühürlü amforalar Karadenizden doğu Akdeniz’e kadar birçok yerde bulunmuştur. M.Ö 6.yy da Knidos zengin bir şehir olarak tüm Datça yarımadasını kapsıyordu. M.Ö 4. yy tam bir dünya şehri olduğu dönemdir.
08.09.2009 tarihinde Kazı Heyeti Başkanı Prof. Numan Tuna ve ilgi duyan Datça’lılarla birlikte Burgaz kazı alanındaydık, unutamadığım bir gündü. Numan Tuna, Bayağı kalabalık bir izleyici topluluğuna Burgaz kazılarından çıkan sonucu , burasının Arkeoloji dünyası ve Datça açısından önemini anlattı . Sabırla sorulan soruları dinledi ve tek tek cevapladı.Ve Datça için ne kadar önemli bir bilim adamı olduğunu gördük, bir çok projesi var, hepsi birbirinden ilginç, yeterki Datça bu fırsatı değerlendirsin diyeceğim ama o günden bu yana değişen şey kazıların her yaz devam ettiği, eski kazılan yerler otlarla kaplanırken, yeni yerlerde araştırma ve çalışmalar devam ediyor.
Prof. Dr. Numan Tuna Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü Öğretim Görevlisi . Orta Doğu Teknik Üniversitesi Tarihsel Çevre Değerlerini Araştırma Merkezi tarafından 1993 yılında Datça Burgaz mevkiinde başlatılan kazılara başkanlık etmekte . Datça ile ilgili çalışmaları 1980 li yıllara dayanmakta, Burgaz’ın dışında Hızırşah köyü yakınlarında bir kilisenin kazısını yönetmiş. Diğer bir yönettiği kazı Emecik Köyü yakınlarındaki “Apollon Kutsal alanı kazısıdır. Burada tapınak ve Bizans dönemi bazilika ortaya çıkarıldı.
“M.Ö.8.yy dan beri yapılanmanın olduğu Burgaz ören yerinde kent dokusu 6.yy da belirgin hale gelmiş. Sokaklar devamlı yenilenerek, mülkiyet çizgileri değişmeden tabanlar devamlı yenilenmiş. Klasik çağda (M.Ö 5. yy da ) tekrar bir yenilenme oluyor. 4.yy da ( geç klasik ) yenilenme sürüyor. M.Ö 4. yy ortasından sonra kent yavaş yavaş terkedilerek Knidos Tekir’de yapılanmaya başlıyor. Tabii bu yeni kentin oluşması bir iki kuşak sürüyor.O dönem zenginleşiyorlar ve bağımsız bir şehir devleti olarak Knidos’u kuruyorlar. Su ve tarım kaynaklarının uzaklığına rahmen deniz ticaretinin iştah kabartan çekiciliği onları oraya çekmiş.Burgaz da serbest ticaret alanı gibi atölyeler, işlikler olarak Knidos’un ticaretine katkıda bulunmuş ” (Numan Tuna’nın ören yerindeki açıklamaları)
Yine Prof. Dr. Numan Tuna’ya göre M.Ö 9.yy ortasına kadar Tunç çağında da burada yerleşim vardı.Tahminen volkanik bir felaketle yok oldu .” Demir çağından beri iskan izleri var. M.Ö 9. yy dan itibaren iskan görmüş. 4.yy ortasında Knidos’a gidiliyor ama burası da dahil yarımadanın Balıkaşıran kısmına kadarki bölümü Knidos toprakları. Gitme nedenleri Ticaret , gemi teknolojisi gelişiyor düzenli ticaret yapacak koşullar oluşuyor, her limana uğramayan büyük tekneler nedeniyle Knidos Burgazdan Tekir’e taşınıyor. Tarımın yapıldığı , şarabın üretildiği yer yine burgaz, aynı zamanda ihracat limanı da burada. İmalathaneler, atölyeler, şarap, metalörjü de burada yapılıyor. Şarap üretimi Roma döneminde de yapılıyor, hatta erken Bizans döneminde de devam ediyor.Araplar M.S 7.yy ortalarında buralara geldiğinde her şeyi yakıp yıkıyorlar ve bu antik kültür yok oluyor. Ondan snrasında arkeolojik konut görmüyoruz. Burgaz’da hayat bitiyor ancak dağ tepelerinde, Yazı köydeki ve Datça mahallesindeki kale o dönemlere ait.”
Kıyıyı takip ederek Burgaz’a doğru yürüseniz ilk olarak denize doğru uzanan bu taşları görürsünüz, Burgaz’da tesbit edilen dört limandan birirne ait.
Kıyı boyunca yürüyüşünüze devam ettiğinizde, Dalacak burnunun hemen üzerinde içi horasan harcı ile sıvanmış çukur kısmı görürsünüz, yöredeki insanlar buraya Yedikat derler. Maalesef içindeki çöpleri görüyorsunuz. Burası 12 m gibi yüksekçe bir kısımda, Numan Hocaya göre burası su deposu.
Değerli dostumuz Muzaffer bey, bu konuda çok şeyler , çok noktalar aramızda bahis konusu olduğu için burada yeni bir şey söylemek istemiyorum. Başta Ramazan Özgan ve Christine Özgan hocalarımız ve bir alay yabancı ilim adamı bu eski Knidos söylemine bilimsel tezlerle karşı geldiler. Zamanında yaşıyan bir düzine antik yazar da dilleri mühürlenmiş gibi suskun (bu kadar önemli bir taşınma için !) . Bir örnek verelim: Mylasa’da hüküm süren Pers İmparatorununun (başkenti:Susa) görünüşte Caria Satrapı aslında fiilen Karya Kralı Mausolos’un ticaret yollarını kontrol için başkentini Halikarnassos (Bodrum-Petronion)’a taşıması ne kadar iyi bilinen ve yazılan bir nakil !!! Bizim Burgaz taşınması ise eski deyimle lâl ü epkem !!! Daha fazla bir şey eklemek istemiyorum. Saygılarımla…Esin Turnalı.