Burada aynı yerde fotoğrafını çektiğim, pres altlığı taş. Sıkılan karasu yağ karışımı sıvı taşın üzerindeki oyuklardan depolanma yerine giderdi, Burgaz’da bu tip taşların fotoğrafını çekmiştim.
Karaköy merkezindeki eski mengen harap halde duruyor, burada ilginç olan bu mengende makinalı dönemin yaşanmamış olması. İnsan veya hayvan gücüyle döndürülen tek değirmen taşı ortada taşla örülü yuvarlağın ortasında hala durmakta. O günleri yaşayanlar insan gücüyle de bu taşı hareket ettirdiklerini anlattılar. Yapı iki bölümden oluşuyor, bu kısımda zeytinin hamur haline getirildiği değirmen taşlı kısım, ocak ve dolaplar görülüyor. Yine anlatılanlara göre köyün biraz daha aşağısında büyük bir fırın varmış, zeytinler işlenmeden önce fırına verilirmiş.
Mengenin diğer bölümü zeytin hamurunun yağ haline getirildiği bölümoluyor. Birinci kısımdaki pencereden hemen dibindeki havuza boşaltılan zeytin hamuru yanındaki preste çuvallara konularak sıkıştırılıyordu. Presin sıkıştırılmasında kullanılan bodurgaç yok, ahşap olduğu için açık havada çürümüş veya başka bir yerde ahşap malzeme olarak kullanılmış olabilir. Presin üzerinde 1952 İzmir yazıyor.
2013 yılında Çeşmeköy’de eski usülle zeytinyağı üreten yağhanenin varlığından haberdar olur olmaz, 16 Aralık’ta Çeşmeköy mengenine giderek üretim aşamasını izledim, fotoğraflar çektim. Zaman zaman eski mengenlerin çalışması ile ilgili bilgiler vermiştim, o bilgiler okuduklarıma ve anlatılanlara dayanıyordu, bu kez gözlerimle gördüm. Tabii bu mengenin eski yağhanelerden bir farkı yine de vardı: bazı işlemler modern makinalar yardımıyla yapılıyordu ama sonuçta sistem aynıydı.
Cumalı köye bağlı Çeşmeköy’deki mengen Çeşmeköy meydanında küçük bir binada hizmet veriyordu. Mengene getirilen zeytinler çuvallardan havuza boşaltılıyor, buradan taşıma bandı ile temizleme makinasına gidiyordu. Çeşmeköy mengenini eski mengenlerden ayıran, bunun gibi bazı yerlerde motor gücünden, teknolojiden yararlanılmasıydı.
Burada yapraklar ayıklanıp, zeytinler yıkandıktan sonra ezme taşına gönderiliyor. Eskiden elle yapılan bu işlemler şimdi makinalarla yapılmaktaydı.