Eski Datça Mahallesinin eski görünümünü koruyan en önemli yeri Çarşı Sokağı, sokak içindeki yapıların aslına uygun restore edilerek korunması ile sokağın orjinal halini görür gibi oluyoruz. Bu korunma da 1980 li yıllarda Datça’ya gelip yerleşen makina mühendisi Ahmet Ege Gürkan’ın rolü büyük. Sol taraftaki yapıları yıllar önce alan Ahmet bey, geleneksel mimariye merak duyarak bu konuda uzmanlaşıyor, yapılarının birçok yerinde el emeği var, öyle ki yörede Mimar Ahmet diye tanınıyor. Diğer yandan Eski Datça’daki birçok restorasyon çalışmasında onun bilgisi ve önderliği var. Sağ tarafta yıllardan bu yana kapısı kapalı vaziyette duran bir mengen vardı, birçok kez penceresinden fotoğraf çekmişimdir.Bir ara seramik atölyesi olarak kullanılmış, son olarak Mehmet Pir tarafından satın alınarak restore edildi.
Mengen restore sonrasında bugün ” Alt Üst ” isminde sanat galerisi olarak kullanılıyor.
Pir ailesi ile bu tür restorasyon çalışmalarında daha önce de çalışan Ahmet Ege Gürkan bir kez daha buradaki mengenin restorasyonunda görev alıyor. Ahmet beyin çalışmalarını Bir Eski Datça Öyküsü başlıklı sayfamda anlatıyorum. Oldukça eski olan kapının bu restorasyon çalışması sırasında aslına uygun olarak sedir ağacından bire bir benzeri yapılmış.
Restore edilen Mengen’i Ahmet Ege Gürkan ile birlikte gezdik, Ahmet bey burada yaşayanlardan ve yapının mimarisini inceliyerek bu çalışmayı yaptıklarını söyledi. Ahmet beyin çalışmalarında restore edilen yapıdaki elemanlar elden geldiğince korunmaya çalışılıyor, ancak artık kullanılmayacak olan elemanlar aslına uygun olarak yerine konuluyor. Oldukça titiz, sabırlı bir çalışma gerektiriyor. Ahmet bey duvarda bulunan mermer parçaların buradaki yapıyı tanımladığını söyledi. Mengenden önce bu kısımda bir kahve ve yan tarafında marangoz atölyesi olarak kullanılan bir kısım varmış. Mengen olarak kullanılacağı zaman bir takım değişikliklere gidilmiş.
Yapı restore edilmeden önce böyleydi. Derz onarımları, mala sıva ile eski görünümü verildi. Orjinal pencere ve eşik taşı korundu.
Bu mengende çalışmış olan Cemil Tekcan’dan aldığım bilgilere göre; Mengen 1970 lerde Mehmet Tabak ve Nail Özerim tarafından kurulmuş. Cengiz Tekcan, Orhan Karadağlı ve Hüseyin Zeybek mengende 1976 yılına kadar çalışmışlar, Cemil Tekcan bir ton kadar zeytin sıkardık dedi. Şimdi yapıyla dolan birçok arazi o zamanlarda zeytinlikmiş. Yapının mengen olarak kullanılmadan önce kahve olarak kullanılmasına gelince Cemil tekcan ben 1930 doğumluyum, o halini hatırlamıyorum diyor.
Mengenin iki kapısı var, ilk kapıdan içeriye giriyoruz, hemen girişte zeytin kırma işlemimini yapan aygıtlarla karşılaşıyoruz. Mengenlerde su ısıtmak için kullanılan ocak görülüyor. Kapıdaki demir aksamlar Datça’da sıcak demircilere yaptırılmış, hatırladığım kadar bu demirciler Sındı ve Kızlan’dandı.
1960 yapımı Doğu Alman yapımı motor temizlenmiş, yağlanmış.
Değirmen taşını döndüren aygıtlar aynen duruyor.
Zeytini kırıp hamur haline getiren değirmen taşları.
Iyi günler, size bir sorum olacakti. Datca’ya bir grup cocuklarla gelip, taze topladigimiz zeytinleri zeytinyagina cevirmek istiyoruz. Cocuklar proseduru görebilsin , anlasin istiyoruz. Zeytinleri kendi bahcemizde Selimiye’de toplayacagiz. Bunun icin mümkünse eski usul zeytinyagi yapan bir yer var midir? Nasil baglanti kurabilirim?
Şu an eski usül zeytinyağı yapan bir mengen yok, birkaç sene önce vardı, kontinu sistemler daha ekonomik ve sağlıklı (özellikle temizlik açısından ) artık bu yerler çalışıyor. İçinde aletleri bulunan mengenler var, buralarda anlatabilirsiniz. Yine de bilgim olursa haberdar ederim, selamlar…