Çeşmeköy mengeni ( yağhane ) Şef Mengen diye anılıyor, mengenin sahibi Mehmet Uzun. Fotoğraftaki Fahrettin Sönmez buranın yöneticisi, mengenin herşeyinden o sorumlu, bana gerekli bilgileri vererek rahat fotoğraf çekmemi sağladı, bu sayede Datça’da bu yöntemle zeytinyağı çıkaran tek mengen olan Şef mengeni sizlere tanıtmış oluyorum.
Havuz dolduğu zaman suyun üstündeki yağ dar bir yarıktan diğer havuza akıyor. Tabii bunun içinde de karasu bulunuyor, bu havuzun altındaki vana açılarak bu suyun bir kısmı dışarıya atılıyor.
İkinci havuzdan pompa ile yukarıdaki depolara gelen yağ separatör denilen ayırma aygıtına akıtılıyor. Akıtma işlemi esnasında separatöre sıcak su da veriliyor, suyun sıcaklığı eli yakmayacak derecede.
Yağın içindeki suyu ayıran separatörden bir müddet sonra sarı rengiyle yağ akmaya başlıyor. Mengene geldiğimde dökme havuzuna dökülen zeytin bir müddet sonra separatörden yağ olarak akmış oldu.
Bu fotoğraf değirmen taşlarında hamur haline gelen zeytinin hamur havuzuna geldikten sonraki hali, buradan kovalarla alınıp kıl çuvallara doldurulacak. Bu fotoğrafı çekmemin nedeni kenarlarda biriken yağı göstermek için. Bu yağ ezilen zeytinden hiçbir işleme tabi tutulmadan çıkan yağ. Sızma yağ dedikleri bu aslında ama mengende bu yağa dokunulmadan hamurla birlikte çuvallara konuluyor, nedeni olarak zeytin sahibine haksızlık etmemek olduğunu söylediler.
Çıkarken sıkılan çuvallardaki pirina boşaltılmış, tekrar sıkımda kullanılmak üzere içeriye taşınıyordu. Mengene girdiğimde çalışan üç arkadaşla konuşmamda uzak yerlerden buralara gelip çalıştıklarını öğrendim. Tekin Bölün Bingöl’den, Kadir Uğur Afyon’dan, Sezgin Bayındır Erzincan’dan buraya gelip ekmeklerini çıkarıyorlar. Mengen yöneticisi Fahrettin Sönmez’le konuşmamızda yörede burada çalışacak eleman bulamadıklarını belirtti. Gelenler en fazla üç gün dayanmışlar, tabii kolay bir iş değil bir de çalışma süresinin uzunluğu düşünülürse. Bu yakınmaları şimdiye dek bir çok yerde duydum, çalıştıracak eleman bulamıyoruz diye. Mengen zeytini sıkılan kişiden yüzde 15 gibi bir pay alıyor, bu payın yarısı işçilere yarısı mengen sahibine kalıyor. Mengende çalışan 7 kişinin olduğu düşünülürse kişi başına yüz litrede bir litre yağ düşüyor..
Mengenden dışarıya çıktığımda mengene ait traktör sıkılacak zeytinleri zeytin sahiplerinden almak için hareket etmek üzereydi. Fahrettin arkadaşın belirttiğine göre bu yıl zeytin rekoltesi yüksekmiş ama zeytinin yağ oranı geçen yıla göre yarı yarıya azmış. Bunun nedeni olarak yağmurların geç gelmesini söylediler.
Mengenden ayrılırken bir miktar yağ aldım, evimdeki modern tesislerde üretilmiş yağ ile karşılaştırma fırsatım oldu. Çeşmeköy mengeni bir yıl çalıştıktan sonra çalışmasını sonlandırdı. Bugün Datça’da mengenler kontinü sistemle çalışıyor, her ikisini de gördükten sonra günümüzün zeytinyağı elde etme şeklini daha sağlıklı, daha temiz olarak gördüm. Çeşmeköy Mengeni bana göre eski günlere, eski lezzetlere duyulan bir özlemin yansımasıydı, teknoloji galip geldi.