Son bir kaç gezimde bir kaç kez yel değirmenlerine rastladım ve bunların çeşitli şekillerde yokoluşlarını gördüm , bir belge olması düşüncesiyle kızlan yel değirmenlerine giderek bu değirmenlerin fotoğraflarını çektim , bu ilginç görüntüleri sizlerle paylaşıyorum.
Bu değirmenlerle ilgili fotoğraflardan " Datça Yel Değirmenleri " sayfama koymuştum. Ama bir çok kez belirttiğim gibi aynı nesnenin de olsa her fotoğraf yeni bir ayrıntıyı , farklılığı , güzelliği ortaya koyuyor. Onun için fotoğraf çekme meraklıları sevdikleri konuları her gördüklerinde çeksinler , hepsinde değişik güzellikler yakalayacaklardır.
Bu değirmenler Datça'ya gelirken 8 km kala ana yolun kenarından görünüyor. İlk değirmen Kaymakamlık tarafından restore edilerek turizm amaçlı kiraya verildi.Şu an restorant olarak hizmet veriyor. İçi de aslına uygun düzenlendi ama bu gidişimde müsait olmadığı için girip fotoğraf çekemedim , inşallah yakın bir zamanda hazır olduğunda gidip bu eksiğimi tamamlarım.
İkinci değirmen yabancı biri tarafından alınıp ev olarak kullanılıyor. Bu gidişimde yelken kısmı fırtınada kırılmıştı. Maalesef şimdiye dek gördüğüm 3 yel değirmeni bu şekilde ev olarak kullanılıyor , bazılarında orjinal şekilleri kaybolmuş.
Biraz ilerideki dar yoldan devam ederek fotoğrafta görülen otların arasından değirmenlerin olduğu tepeye çıktım.
Çıkar çıkmaz bu genç arkadaşlarla karşılaştım , isimlerini sormak aklıma gelmemiş . Onların izni ve isteğiyle fotoğraflarını yayınlıyorum.
Makinamı bayan arkadaşa verdim fotoğrafımı çekti , benim çektiğim fotoğraftan daha güzel bir an yakalanmış.
Yol kenarındanki sıra ile devam ediyorum , 3. değirmen ve diğerleri daha yüksek düz bir tepe üzerindeler. Buraları Datça'nın her zaman rüzgar alan bölgeleri , yeni kurulan rüzgar santrallari de bu bölge çevresine yerleştirildiler. Bu değirmenlerin planları ve işçilikleri aynı usta tarafından yapıldığı izlenimi veriyor. Kapılar çoğunlukla Güneybatı'ya bakıyor . Üçüncü değirmenin içinde merdiven ve nişlerden başka kalan bir şey yok , içindeki incir ağacı değirmen yüksekliğinde olmuş.
Kapının üzerindeki pencere şeklindeki niş ilginç ,burada bir pencere vardı da sonra mı kapıldı diyorum ,çünkü doldurma işi biraz düzensiz görülüyor. İlginç dediğim kemer şekli Türk islam sanatındakilerle benzer.
Sağ tarafta yukarıya kadar çıkan taş bir merdiven oluyor.
Dar merdiveni çıkarak manzarayı görüntülüyorum.
4 . değirmene doğru gidiyorum. Değirmenler görüldüğü gibi kavisli bir çizgi üzerine yerleştirilmişler ve uzaktan görünüşleri de hoş oluyor.
Kapı şekli ,kullanılan taşlar , tuğla kırıklarıyla birlikte taşların örülüşü hepsinde aynı.Datça Yerel Tarih Derneği başkanı Akın Pilavcı'nın belirttiğine göre Datça Yel değirmenleri su değirmenlerine göre oldukça yeni imiş , en çok 1900 lü yıllara yakın tarihlerde yapılmışlar ,bazılarının kapılarındaki taşta yapım tarihleri ve ustası belirtiliyormuş .En son 1950 yıllarda çalışmışlar, motorların kullanılmasıyla birlikte de işlerlikleri kalmamış. Bir kaç tanesi 30-40 yıl öncesine kadar çalışmasını sürdürmüş çünkü bu değirmenlerde üretilen undan yapılan ekmeklerin lezzeti daha bir başka oluyormuş. 70 li yaşlardaki bir Kızlanlı ile konuşmamda bazı değirmenlerin 1970 li yıllarda çalıştığını hatırlıyor, ama kimseden kesin bir bilgi alamadım , her şey hayal mayal hatırlanıyor.
Değirmen taşları alt ve üst olarak iki tanedir , bu değirmenin içinde bir tanesi duruyor.
Sağ tarafta yukarıya kadar çıkan dar taştan bir merdiven var , kapının karşı tarafında ocak ve yanında iki niş bulunuyor. Bu plan diğer değirmenlerde de benzer. Kapının sol tarafında da raflı bir niş bulunmakta.
Hepsinde merdivenlerin hemen sonunda kuzeye bakan bir pencere var .
Nişlerin solunda bir ocak var
Baca kanalları rüzgardan etkilenmeyecek şekilde yapılmışlar.
5. değirmenin içinde de bir incir ağacı bulunmakta
Kapı Kemerinin ortasındaki taş düşmüş , zorlanma neticesi de olabilir çünkü bu kilit taşı biraz zor düşer.
Pencereler de kapılar gibi Datça'da etkin olan kuzey rüzgarının tersi istikametinde.
Kızlan değirmenlerinde örme tekniği antik çağlarda da kullanılan taş ve kiremitlerin birlikte kullanılması şeklinde . Benzer taşlar kullanılmış.
6. değirmenin kısmen çatısı ve aygıtları duruyor. Restore edilen değirmeni göremesem de bu değirmenler hakkında bilgi sahibi oluyoruz. Ve bu değirmen o zamanki değirmenlerin içi ile ilgili bize her şeyi söylüyor.
Kızlan değirmenleri üç katlı , alt kat değirmencinin yaşamını sürdüğü kısım , ocak , raflar ve çeşitli malzemeler için nişler var.
Kapının solundaki rafların tahta kısımlarından bazıları kırılmış olarak duruyor. Ortadaki küçük delik havalandırma için sanırım.
Birinci katın tavanındaki ahşap kirişler sağlam olarak duruyor. Bu kısımlarda sedir ağaçlarının da kullanıldığını duymuştum ve şaşırmıştım , çünkü sedir bidiğim kadarıyla Akdeniz bölgesinde bulunan bir ağaç.
Kızlan değirmenlerinde ocağın sağ tarafında bu şekilde geniş bir niş var.
İkinci kata çıkıyorum.
2 kat zemin tahtalarının büyük bir kısmı duruyor.
Bu kısmın hareketi ile değirmen taşları arasındaki mesafe ayarlanıyor. Unun iriliği bu sayede kontrol edilebiliyor.
2. Katda milin bağlandığı kısım ve dümen kısmı bulunuyor. Ahşap direğin ortasındaki delikten yatay bir kalas uzanıyor .
Kullanılan ağaçlar çoğunlukla kolay kolay çürümeyen ,rutubete ve dış etkenlere dayanıklı , palamut , dut ,andız ,karaağaç cinsi ağaçlar.
Değirmen taşları üst katta. Taşın üstündeki dişli kısma fener dişlisi deniyor. Çarktaki fener gözü denilen kısımlara giriyor. Çarkın dönmesiyle bu dişliler mili ve dolayısıyle taşı döndürüyorlar.Burada çarkta bulunan dişler çıkmış .
Gerektiğinde çark ve fener dişlisi birbirinden ayrılabiliyor , o taktirde yelken boşa dönüyor.Tamir veya gerekli durumlarda bu uygulanıyor.
Bu son değirmende bu aygıtların bulunması ilginç , diğerlerinde hiç bir şey kalmamış. Bazıları çürümüş bazıları da sökülüp götürülmüş. Dekor olarak veya böyle bir değirmen için alınmış olabilir. Görüldüğü gibi bu ağaçlar öyle kolay çürüyecek cinsten değil ama çatıları olmayınca çürüme hızlanabilir.
Üst katta kuzey tarafında bir pencere var , buradan Kızlan köyü ve arazileri görülüyor.
Aklımda kaldığınca merdiveni 16 basamak olarak saydım , bir iki fark olabilir. İlk dokuz basamakta 2. kat başlıyor.
Nerden bakarsanız bakın birbirinden güzel peyzajlarla karşılaşıyorsunuz.
Bahar ayında görüntüler daha güzel.
Aşağıya indiğimde yukarıda karşılaştığım arkadaşlarla tekrar karşılaştım . Bahar gençlerle daha güzel.
Bir zamanlar değirmencinin bir kızı varmış .....masal böyle sürüp gidiyor.
Metin ve fotoğraflar izinsiz ve www.datcadetay.com adresi belirtilmeden kullanılamaz.
|
Muzaffer Özgen-Datça
datcadetay.gmail.com
|
